Is mijn contract wel geldig?
Als je met iemand iets afspreekt – bijvoorbeeld het huren van een kamer, de aankoop van een fiets of een klus aannemen – dan heb je een overeenkomst. In gewone taal: een contract. Meestal is zo’n overeenkomst gewoon rechtsgeldig. Maar soms is er iets mis, en dan kan het contract nietig of vernietigbaar zijn.
- Nietig betekent: het contract is vanaf het begin ongeldig. Het telt niet – alsof het nooit bestaan heeft.
- Vernietigbaar betekent: het contract is op zich geldig, maar jij kunt het alsnog ongeldig laten verklaren – bijvoorbeeld omdat je bent misleid of onder druk bent gezet.
1. Wat is het verschil tussen nietigheid en vernietigbaarheid?
Soms is een contract meteen ongeldig. Soms lijkt het eerst geldig, maar kun je het achteraf toch ongedaan maken. In het recht maken we dan onderscheid tussen nietigheid en vernietigbaarheid. Die twee lijken op elkaar, maar er zit een belangrijk verschil tussen. Hieronder leggen we het uit – mét voorbeelden en een handige vuistregel.
Nietigheid (art. 3:40 BW)
Een nietige overeenkomst is van rechtswege ongeldig. Dat betekent: de overeenkomst heeft juridisch gezien nooit bestaan, en je hoeft niks te doen om dat zo te laten vaststellen.
Voorbeeld: een contract om samen een bank te overvallen of wapens te verhandelen is automatisch nietig – dat mag namelijk niet volgens de wet.
Vernietigbaarheid (o.a. artt. 3:32, 3:34, 6:228 BW)
Een vernietigbare overeenkomst is eerst geldig, maar je kunt die ongeldig laten verklaren (vernietigen) als er iets mis was bij het sluiten. Dit doe je via een vernietigingsverklaring (bijvoorbeeld een brief).
Als je dat doet, geldt de overeenkomst als nooit gesloten – met terugwerkende kracht. Alles wat je al geleverd hebt (zoals geld of spullen) kun je dan terugvragen (zie art. 6:203 BW: onverschuldigde betaling).
Vuistregel
Is de wet er vooral om één partij te beschermen (zoals een consument of huurder)? Dan is de overeenkomst meestal vernietigbaar.
Gaat het om het algemeen belang (bijv. iets illegaals voorkomen)? Dan is de overeenkomst nietig.
2. Wanneer is een overeenkomst nietig?
Een overeenkomst is zoals gezegd nietig als die vanaf het begin ongeldig is. Juridisch gezien heeft het contract dan nooit bestaan – alsof je het nooit hebt gesloten. Dat gebeurt in twee situaties:
A. De inhoud of het doel van de afspraak is in strijd is met de wet, goede zeden of openbare orde (art. 3:40 BW)
Soms is de inhoud van een overeenkomst zó fout, dat de wet zegt: dit mag gewoon niet, punt uit. Dan is de afspraak automatisch ongeldig.
Denk aan een afspraak om iets illegaals te doen, zoals:
- Een deal om illegaal wapens te verkopen;
- Een afspraak om iemand steekpenningen te betalen.
Deze dingen zijn niet alleen verboden, ze gaan ook in tegen wat we als samenleving belangrijk vinden. Daarom worden zulke contracten van meet af aan nietig verklaard. Je hoeft dus nikst te doen om het ongedaan te maken – het heeft juridisch nooit bestaan.
B. Er een vormvereiste is geschonden (art. 3:39 BW)
Soms zegt de wet: je mag dit alleen afspreken als je het op een bepaalde manier doet. Bijvoorbeeld schriftelijk, of via een notariële akte.
Voorbeeld: Je verkoopt een huis, maar legt dat alleen mondeling vast. De wet zegt dan: dat mag niet – het moet op papier én via een notaris. Heb je dat niet gedaan? Dan kan de overeenkomst nietig zijn.
Tip: Check bij belangrijke afspraken altijd of er een speciale vorm nodig is. Soms maakt één vergeten handtekening al het verschil.
3. Wanneer is een overeenkomst vernietigbaar?
Een overeenkomst is vernietigbaar als er bij het afsluiten iets niet goed is gegaan. Het contract is dan eerst wel geldig, maar je kunt het achteraf ongeldig laten verklaren. Dat doe je bijvoorbeeld met een brief. Als je dat doet, geldt het contract alsof het nooit heeft bestaan.
Je kunt een contract vernietigen in de volgende situaties:
Wilsgebreken (art. 3:44 BW)
Dit zijn gevallen waarin je eigenlijk geen echte, vrije keuze had toen je het contract tekende. Bijvoorbeeld:
Bedreiging
Iemand zette je onder druk – bijvoorbeeld door te dreigen met geweld, of je bang te maken zodat je “ja” zei.
Bedrog
Iemand loog tegen je of hield bewust iets achter. Bijvoorbeeld: je koopt een schilderij omdat iemand zegt dat het van Rembrandt is – maar dat is niet waar.
Misbruik van omstandigheden
Iemand maakte gebruik van het feit dat jij op dat moment kwetsbaar was – bijvoorbeeld omdat je ziek, in paniek, afhankelijk of verward was.
Geestelijke stoornis (art. 3:34 BW)
Was je op het moment van tekenen niet goed in staat om je belangen te begrijpen – bijvoorbeeld door een psychische aandoening of verwarring? En had dat invloed op je beslissing? Dan kun je het contract laten vernietigen.
Handelingsonbekwaamheid (art. 3:32 BW)
Niet iedereen mag zomaar zelfstandig een contract sluiten. Het contract is vernietigbaar als het is gesloten door:
Minderjarigen (onder de 18), tenzij ze toestemming hadden van hun ouders of voogd.
Mensen onder curatele – dat zijn mensen die onder toezicht staan van een curator – iemand die door de rechter is aangewezen om hen te helpen bij belangrijke beslissingen, omdat ze dat zelf (tijdelijk of blijvend) niet goed kunnen.
Let op:
Als iemand die handelingsonbekwaam is (zoals een minderjarige of iemand onder curatele) iets alleen doet, zoals een contract ondertekent zonder toestemming, dan is dat vaak nietig – dus automatisch ongeldig.
Maar als die persoon samen met iemand anders iets afspreekt, zoals een huurcontract of koopovereenkomst, dan is dat meestal vernietigbaar – het is eerst geldig, maar kan later ongedaan worden gemaakt.
Dwaling (art. 6:228 BW)
Je hebt het contract gesloten op basis van een verkeerde voorstelling van zaken. Dat kan op drie manieren:
- Verkeerde mededeling – de ander gaf je foute informatie.
- Verzwijging – de ander hield belangrijke informatie achter die jij wel had moeten krijgen om een goede keuze te maken.
- Wederzijdse vergissing – Beide partijen dachten iets wat later niet bleek te kloppen.
Let op bij dwaling:
- Gaat het om iets wat in de toekomst zou gebeuren? Dan telt dat meestal niet.
- Had je het makkelijk zelf kunnen ontdekken? Dan heb je een onderzoeksplicht.
Maar: de ander heeft ook een mededelingsplicht – en die gaat in principe vóór. Dus als de ander iets belangrijks wist en het jou niet vertelde, kun jij alsnog een beroep doen op dwaling.
4. Wat gebeurt er na nietigheid of vernietiging?
Zowel bij nietigheid als bij vernietiging geldt dat het contract juridisch gezien nooit heeft bestaan.
Let op: bij vernietiging gebeurt dit met terugwerkende kracht – alsof de overeenkomst er nooit is geweest. Bij nietigheid was het contract sowieso al ongeldig vanaf het begin.
Wat je hebt geleverd – zoals geld, goederen of diensten – kun je terugvragen via een beroep op onverschuldigde betaling (art. 6:203 BW).
Voorbeeld: je hebt al €500 betaald op basis van een contract dat achteraf wordt vernietigd. Dan kun je dat geld terugvragen, omdat er eigenlijk nooit een geldige reden (juridische grond) was voor die betaling.
5. Kan een contract ook deels ongeldig zijn?
Ja, soms wel, maar dat hangt af van de reden waarom het contract ongeldig is.
Deels nietig? Ja, dat kan.
Als alleen één onderdeel van het contract in strijd is met de wet, is alleen dat stukje ongeldig. De rest van het contract blijft dan gewoon geldig, als dat nog logisch en uitvoerbaar is.
Dit heet partiële nietigheid (zie art. 3:41 BW).
Voorbeeld: In je arbeidscontract staat dat je geen pauze mag nemen. Dat mag niet volgens de wet. Alleen die regel is dan ongeldig – de rest van het contract blijft staan.
Deels vernietigen? Nee, dat kan niet.
De wet kent geen partiële vernietiging. Als je een contract vernietigt, geldt dat in principe voor het hele contract. Dat komt doordat vernietiging gaat over een probleem bij het afsluiten van de overeenkomst – zoals misleiding, dwaling of bedreiging – en dat raakt de hele afspraak, niet alleen één onderdeel.
Wil je bijvoorbeeld alleen de prijs verlagen omdat iets niet goed geleverd is? Dan kun je beter denken aan ontbinding of prijsvermindering – die zijn juist bedoeld voor gebrekkige nakoming.
De wet kent wél wat slimme oplossingen om een contract te ‘repareren’.
Ook al bestaat partiële vernietiging niet, er zijn welbepalingen in de wet die het effect van nietigheid of vernietiging kunnen verzachten of corrigeren:
- Conversie (art. 3:42 BW):
Als een afspraak ongeldig (nietig) is, maar wel op een andere (geldige) manier had gekund, zet de wet die automatisch om.
Bijvoorbeeld: een schenking is ongeldig, maar wordt omgezet in een geldige lening – als dat past bij wat partijen eigenlijk wilden. - Beperking van terugwerkende kracht (art. 3:53 lid 2 BW):
Bij vernietiging geldt meestal: het contract wordt ongeldig met terugwerkende kracht (alsof het nooit bestaan heeft).
Maar de rechter mag zeggen: je hoeft niet alles terug te draaien, als dat oneerlijk of onpraktisch zou zijn. - Bekrachtiging (art. 3:58 BW):
Ook als een contract eigenlijk vernietigbaar was, kun je het alsnog geldig maken door het achteraf te bevestigen.
Bijvoorbeeld: je was misleid, maar besluit het contract toch te houden. - Ongedaanmaking niet meer mogelijk (art. 6:211 BW):
Bij nietigheid moeten beide partijen normaal alles wat ze hebben gekregen teruggeven. Maar dat lukt niet altijd. Kan de prestatie niet ongedaan gemaakt worden en is deze ook niet op geld te waarderen, dan hoeft dat ook niet.
Heb je specifieke vragen over jouw contract? Neem dan contact met ons op – we helpen je graag!