De verveelvoudiging of openbaarmaking (lees: gebruik) van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst zonder toestemming is een inbreuk op het auteursrecht. Hierop bestaan enkele uitzonderingen. Een daarvan is de onderwijsexceptie. Als inbreuk wordt niet beschouwd een openbaarmaking of verveelvoudiging van gedeelten van een werk (niet het gehele werk) indien het uitsluitend ter toelichting van het onderwijs dient, voor zover dit door het beoogde, niet-commerciële doel wordt gerechtvaardigd. Als de uitzondering wordt toegepast door een niet-commerciële onderwijsinstelling, dan zal er doorgaans zijn voldaan aan dit laatste punt.
Wat houdt een toelichting van het onderwijs dan in? Dit moet breder worden gezien dan de uitzondering op het auteursrecht op basis van het citaatrecht, waarbij het citaat niet groter of langer mag zijn dan nodig is voor de relevante bespreking van het citaat in de context van het eigen, nieuwe werk. In het onderwijs daarentegen, mogen delen van het beschermde werk worden gebruikt als aanvullend onderwijsmateriaal. Dat kan op papier, maar ook met beeld- en geluidsmateriaal, of op het (afgeschermde) computersysteem van de school. Beschermde werken mogen ook gerust gebruikt worden in presentaties die in het kader van het onderwijs worden gegeven.
Als het werk als geheel wordt gebruikt, of als het beschermde werk een vervanging van het onderwijsmateriaal vormt, dan is de uitzondering niet meer geoorloofd. Ook moet er aan bepaalde eisen worden voldaan:
- Het werk waaruit is overgenomen is rechtmatig openbaar gemaakt;
- Het overnemen is in overeenstemming met de regels van het maatschappelijke verkeer redelijkerwijs geoorloofd;
- De persoonlijkheidsrechten van de auteursrechthebbende worden in acht genomen;
- Voor zover redelijkerwijs mogelijk is wordt de bron, en de naam van de maker, op een duidelijke wijze vermeld;
- Aan de maker wordt een billijke vergoeding betaald. De hoogte hiervan is afhankelijk van wat in de betreffende branche gebruikelijk is. Doorgaans wordt er aangesloten bij de gemiddelde gebruikelijke royaltyvergoeding.
Hieruit volgt dat het belangrijk is om erop te letten dat er materiaal wordt gebruikt dat rechtmatig openbaar is gemaakt. Als er materiaal van internet wordt gehaald, dan bestaat er een belangrijk risico dat het gaat om illegale verspreidingen van het werk. In dat geval is de onderwijsexceptie dus niet van toepassing. Daarnaast is er altijd enige inspanning nodig om de bron en de oorspronkelijke auteur te achterhalen en te vermelden bij het gebruikte beschermde werk. Tot slot moet er een billijke vergoeding worden betaald aan de maker, zoals gebruikelijk in de betreffende branche. Als er bijvoorbeeld een boek wordt gebruikt, dan zal de kostprijs van het boek het voor de hand liggende bedrag zijn.